Қазіргі уақытта Қазақстанда аяқ киімнің көлеңкелі айналымының өте жоғары үлесі байқалады, оның үлесі 48% құрайды. Тауарлардың үлкен ағыны Қытайдан келеді, ал егер кедендік статистикаға сүйенетін болсақ, онда деректердегі сәйкессіздіктер жалпы көріністі көрсетеді: Қытай кеден қызметі 2021 жылы Қазақстан Республикасына экспортты қазақстандық деректерден 2 еседен астам сомаға тіркеді, және бұл шамамен 780 миллион долларды құрады. 2021 жылдың қарашасынан бастап Қазақстанда тауарлардың қадағалануын жақсарту мақсатында аяқ киімді цифрлық таңбалау енгізілді, жүйе контрафактілік және контрабандамен күреспейді. Оның негізгі міндеті –тауар айналымын бап бойынша есепке алу арқылы ашық ету.
Сонымен қатар, жүйе әрбір қатысушыға өзінің бухгалтерлік және логистикалық жүйелеріндегі тауарлар мен агрегаттардың цифрлық кодтарын өз пайдасына пайдалануға мүмкіндік береді. Көлеңкелі айналымның азаюы саналы кәсіпкерлердің дамуына тікелей әсер етеді. Бизнес өзін және тұтынушыны контрафактілік және сапасыз өнімдерден қорғайды. Әкелінетін немесе өндірілген тауарлардың сапасы үшін жауапкершілікті тауарды өндіретін немесе импорттаушы көтеруі керек.
Юлия Зайцева, Limpopo спорт дүкендері желісімен Pro sport Systems тауар бөлімінің басшысы:
«Біз спорттық аяқ киімдерді Еуропа мен Қытайдан әкелеміз. Пайызбен есептегенде 80% Еуропадан, 10% Қытайдан. Біздің компаниямыз және біз сияқты бұрыннан заң аясында жұмыс істеген, барлық тауарларын ресми түрде рәсімдеген компаниялар ерекше өзгерістерді байқамадық. Бұдан басқа, қазір біз сияқты брендтердің аяқ киімдерін сататын бәсекелестерді көре аламыз. Таңбалау процесінің өзі көп күшті талап етпейді. Біз ТТҚ АЖ (Тауарларды таңбалау және қадағалау ақпараттық жүйесі) порталындағы нұсқауларды зерттедік, вебинарларды көрдік. Оқуға ынтаңыз болса, барлық ақпарат бар.
QazTextileIndustry Жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындарының ұлттық қауымдастығының атқарушы директоры Анар Қайыржанова отандық компаниялар үшін міндетті цифрлық таңбалау импорттық тауарлармен тең бәсекелестікке қол жеткізудің тағы бір құралы деп санайды. «Qaz Textile Industry – жеңіл өнеркәсіптің ірі салалық бірлестігі. Қазіргі уақытта біз 200-ге жуық компанияны біріктіреміз — тігін және тоқыма компаниялары, мата өндірушілері, тоқыма емес материалдар мен аксессуарлар, аяқ киім, трикотаж бұйымдары, бас киімдер өндірушілер, білім беру ұйымдары, дизайнерлер және т.б. Цифрлық таңбалау мемлекеттің адал кәсіпкерлерін қорғау шарасы ретінде нарықты заңсыз әкелінетін импорттық өнімдердің үстемдігінен шектеуге, сондай-ақ, Қазақстанның ішкі нарығын қорғауға бағытталған», — деп есептейді қазақстандық өндірушілердің өкілі.
Цифрлық таңбалау жүйесінің негізгі ерекшелігі тауарларды жеткізу және сату тізбегін барынша ашық ету, сондай-ақ, мемлекеттік органдарды, бизнесті және тұтынушыларды сауданың барлық кезеңдерінде импорттық және өндірілген тауарлар туралы сенімді ақпаратпен қамтамасыз ету мүмкіндігі болып табылады.
Алмат Исмаилов, Цифрлық экономиканы дамыту орталығының басқарушы директоры:
«Қазір кез келген контрафактілік өнімді, мысалы, «abibas» деп таңбалауға болады және оны түпнұсқа ретінде беруге болады, осылайша таңбалау функциясын құнсыздандырылады деп жиі айтылады. Бірақ бұл жерде таңбалау контрафактілікпен күреспейтінін тағы бір рет айта кету керек — таңбалау өнім туралы нақты, шынайы деректерді береді және осы өнімнің жолын көрсетеді. Аяқ киім дүкенінде болғаннан кейін тұтынушы оған шартты Adidas-тың жалған түрін және шынайы өнімді сатып алу-сату-алмауды өз бетінше таңдай алады. Таңбалау тұтынушыға таңдау құқығын береді, ал Қазақстанға келген әрбір аяқ киімді мемлекет және бөлшек сауда орындарының сөрелерінде көреді. Сонымен қатар, жүйедегі барлық әрекеттер заңды тұлғаның ЭЦҚ арқылы қолтаңбасымен расталады, сондықтан бұл құралды бақылаушы органдар немесе Қазақстан Республикасының аумағындағы бренд иелері тауар белгісін бұзушыларды іздеу үшін пайдалана алады».
Таңбалау және қадағалау жүйесі тауар құнын 30%-ға дейін өсіреді деген бұрыннан бар аргумент импорттаушылар тарапындағы барлық шығындарды есепке алғанның өзінде шындыққа жанаспайды. Мәселен, Юлия Зайцеваның айтуынша, таңбалау құны орта есеппен 350 теңгені немесе бір жұп аяқ киімге шамамен 1 пайызды құрады. Жағдай таңбалау шығындарын қамтитын, олардың маржасын 2-4% төмендететін, бірақ процесте бәсекелестік артықшылыққа ие болатын аяқ киім өндірушілерімен ұқсас жағдай. Қазіргі уақытта жалпы алғанда, азық-түлік және өнеркәсіп өнімдері бағасының көтерілуінің әлемдік үрдісі байқалуда және бұл Қазақстан нарығына әсер етпеуі мүмкін емес еді.
Мүмкін, кейбір нарық қатысушылары таңбалаудың тауар құнына шамамен 30% қосатынын айтқанда, олар бүкіл нақты айналымнан кедендік төлемдер мен салықтарды төлеуді айтады. Өйткені сауданың толық ашықтығын қамтамасыз етуге байланысты цифрлық таңбалау енгізілгеннен кейін, бұрын салық базасын төмендететін және тауарлар импорты үшін салықтар мен баждардың бір бөлігін төлемейтін бизнес мемлекеттік бюджетке енді барлық міндетті төлемді төлеуге міндетті болады.
Бұл ретте тауарларды цифрлық таңбалау және қадағалау жүйесі нарыққа қатысушыларды тауар айналымы туралы ашық, сенімді ақпаратпен қамтамасыз етудің таза техникалық құралы болып табылатынын атап өткен жөн. Бұл ақпаратты бизнесті қолдау, нарықты қорғау немесе басқа мақсаттар үшін қалай пайдалану керектігін мемлекеттік реттеушілер мен бизнестің өзі шешеді.